Abdullah bin Mesud, Peygamber Sallallahu Aleyhi ve Sellem’in hizmetine ve İslam dinine adanmış bir ömür.. Ahlakı Kur’an olan Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem’in timsali olarak bilinen Abdullah bin Mesud kimdir? İslami ilimlerin kurulmasında öncülük etmiş bu kıymetli sahabi nasıl bir hayat sürmüştür? İlmi şahsiyeti ve ahlaki özellikleriyle Abdullah bin Mesud’un hayatına dair detaylar bu yazımızda siz değerli okuyucularımızla buluşuyor.

Abdullah bin Mesud (r.a) Hayatı

İslam’dan önceki hayatı ve ailesiyle ilgili çok fazla bilgi bulunmayan Abdullah bin Mesud fakir bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. Annesi Ümmü Abd bint Abdulveddir. Abdullah bin Mesud, Mekke’nin fakih ailelerinden birine mensuptu. Çocukluğunda ve gençliğinde Ukbe bin Ebi Muayt’ın koyunlarına çobanlık yaptı. İslam’ı kabul edenlerin altıncısı olmaktan şeref duyduğunu bizzat kendisi söyleyen Abdullah bin Mesud’un İslamiyet’i kabul etmesini koyunlarını otlattığı bir sırada Allah Rasulü ile aralarında geçen hadiseye bağlayan rivayetlerin yanında Erkam’ın evinde ya da Hz. Ömer’in İslam’a girişinden önce Müslüman olduğuna dair rivayetler de vardır. Ayrıca cennetle müjdelenen on kişi olarak bilinen aşere-i mübeşşere içinde bir rivayete göre Abdullah bin Mesud da vardır.

Müslüman olduktan sonra çobanlık yapmayı bırakarak kendini dine ve Allah Rasulü’nün hizmetine adadı. İslamiyet’in kabul edilmeye başlandığı ilk dönemlerde diğer Müslümanlarla birlikte müşriklerin zulüm ve işkencelerine maruz kaldı. O, Kâbe’de Rahman suresini okumak istemiş ama Allah Resulü onun arkası güçlü olmaması sebebiyle sakındırmak istemiş olmasına rağmen o, dayak yemeği de göze alarak er-Rahmân suresini okumaya başlamıştır. Zayıf bedeni ve kısa boyuna rağmen bir yiğit gibi davranmıştır. Bu baskıdan kurtulmak için Habeşistan hicretlerine katıldı. Daha sonraki dönemlerde de Medine’ye hicret edenlerin ilkleri arasındaydı.

Medine’ye hicret edildikten sonra Mescid-i Nebevi’nin arka tarafında Abdullah bin Mesud ve annesi için bir yer tahsis edildi. Bununla birlikte Rasulullah’ın huzuruna rahatça girip çıkabilmesi için kendisine izin verildi. Bu yakınlık sebebiyle dışarıdan gelenler onu Peygamber ailesinden zannederdi.

Müşriklerin baskı ve eziyetlerine aldırış etmeden Kabe’de Allah Rasulü’nden sonra aşikâre Kur’an okuyan ilk sahabi Abdullah bin Mesud’dur. Kaynaklar bu cesur sahabinin aynı zamanda Allah Rasulü (sav) zamanındaki tüm savaşlara katıldığını bildirir. Katıldığı savaşlardan biri olan Uhud’da meydana gelen panik ve karışıklık anında Peygamber (sav) ‘in yanından ayrılmayan birkaç kişiden biri de Abdullah bin Mesud’dur.

Hayatı boyunca İslam mücadelesi vermiş ve birçok hayırlı işe öncülük etmiş Abdullah bin Mesud yaşadığı hayat ve gösterdiği duruş ile Müslümanlara güzel bir örnektir. Hz. Osman zamanında kadılık yaptığı Kufe’den Medine’ye döndükten sonra altmışlı yaşlarında vefat etti. Allah ondan ve arkasında bıraktığı hayırlı kimselerden razı olsun.

İlmi Şahsiyeti

Abdullah bin Mesud, fıkıh, tefsir ve hadis gibi farklı alanlarda ilmi bir derinliğe ulaşmış ve kendisinden sonraki alimlere hocalık etmiştir. Onun fıkıh ilmine saygısından dolayı Ebû Musa el-Eş’ari “İbni Mesud içinizdeyken bana bir şey sormayın.” demiştir. Hem iyi bir âlim hem de iyi bir öğreticiydi. Onun öğretme noktasında çok şefkatli olduğu söylenmiştir. Özellikle Kufe alimleri onun rivayet ve görüşlerinden fıkhi görüşler meydana getirmiştir.

Abdullah bin Mesud Allah Rasulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem ile yakın münasebeti vesilesiyle Kur’an lafızlarını bizzat peygamberden alan, ilk okuyan ve ilk dinleyenler arasında yer almıştır. İslam’a sonradan giren kimselere Kur’an’ı en iyi şekilde öğretebilen kimse olarak nam salmıştı.

Hz. Peygamber hayattayken vahiy toplamaya başlayan Abdullah bin Mesud, halife tarafından Kufe’ye tayin edilip Kur’an otoritesi olarak kabul edildikten sonra bu vahiyleri bir Mushaf haline getirmiştir. Bu mushaf ise Abdullah bin Mesud Mushafı olarak tanınmıştır.  Diğer Mushaflardan çeşitli farkları olsa da en önemli farklı muavvizeteyn sureleri olarak bilinen Felâk ve Nass surelerinin birer sure değil dua olduğunu söylemektedir.

Ahlaki Özellikleri

Son derece mütevazı bir kişiliğe sahip olan Abdullah bin Mesud, ahlak ve yaşayış olarak sahabe arasında  Efendimiz’e en çok benzeyen olarak kabul edilirdi. Allah Rasulü’nü ve yaşantısını örnek almada son derece titiz davranır, O’nun hayat tarzını, giyinişini, ahlak ve tavırlarını örnek alırdı.

Uzun saçlı, temiz ve güzel giyinmeyi seven birisiydi. İnsanlar gecenin karanlığında onu süründüğü güzel kokusundan tanırdı.

Tefsirdeki Yeri

Abdullah bin Mesud Kur’an öğrenilecek kimse olarak sahabeye Allah Rasulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem tarafından tavsiye edilen dört kişiden biridir. Yani onun sahip olduğu ilim Rasulullah tarafından desteklenmiştir. Aynı zamanda Kur’an öğreticilerinin ilklerinden olduğu bilinmektedir.

Tefsir ilmindeki hassasiyetini bizzat kendisi şu şekilde dile getirmiştir:

“Allah’a yemin ederim ki, Allah’ın Kitabı’ndan hiçbir sûre yoktur ki, onun nerede indiğini en iyi bilen ben olmayayım! Hiçbir âyet yoktur ki, niçin indiğini en iyi bilen ben olmayayım… Develerin ulaşabileceği yerde Allah’ın Kitabı’nı benden daha iyi bilen birinin olduğunu bilsem, mutlaka deveye binip ona giderdim.” (Müslim, Fezailü’s-Sahabe)

İbn Mesud’un talebelerine bir ayeti okuduktan sonra detaylı olarak tefsir ettiği ve ayetlerden çıkan hükümleri açıkladığı bilinmektedir. Ayetleri tevil ederken dayandığı temel kaynaklar Kur’an ve sünnet olmuştur. Bununla birlikte bazı meseleleri açıklarken kendi içtihadına dayandığı da olmuştur.

Abdullah bin Mesud’un tefsir ve kıraat alanlarında yetiştirdiği en meşhur öğrencileri arasında Hasan-ı Basri, Katade, Ebu Abdurrahman es-Sülemi ve Ebu Amr eş-Şeybani yer almaktadır. 

Fıkıhtaki Yeri

Abdullah bin Mesud, tefsir ve hadis ilmi kadar fıkıh ilminde de önemli bir sahabidir. Kûfe’de kadılık yaptığı dönemlerdeki ders halkaları ve fetvaları bugünkü Hanefi mezhebinin temellerini oluşturmaktadır. Örneğin hanefilerin refu’l-yedeyn meselesindeki görüşlerini İbn Mesud’a dayandırmaları bu ilişkiyi ortaya koymaktadır. Yine Hanefiliğin kurucu imamı olan İmam Azam Ebu Hanefi’nin hocasının Hammâd b. Ebu Süleyman olması, Hammâd’ın da hocası olan İbrahim en-Nehâî’ni İbn Mesud’un talebesi olması bu ilişkiyi en net şekilde ortaya koymaktadır.

Abdullah bin Mesud Sözleri

Abdullah bin Mesud’un ibret dolu sözlerinden birkaçı şöyledir:

“Harama dalıp zengin olmaktansa fakir kalmayı sevmeli; Allah’a isyan edip şeref kazanmaktansa O’na itaat edip mütevazi kalmayı daha iyi görmeli.”

 Abdullah bin Mesud Radiyallahu Anh, “Sakın biriniz imme’a olmasın!” dedi. “İmme’a nedir?” diye sorduklarında ise

“İmme’a, ‘Benim şahsi görüşüm yoktur. İnsanlar ne yaparsa ben de öyle yaparım. Müslüman olurlarsa Müslüman olurum, kafir olurlarsa ben de kafir olurum.’ diyen kimsedir. Siz, ‘Bütün Müslümanlar küfre dönse ben Müslüman kalmaya kararlıyım.’ deyiniz.”  

Abdullah bin Mesud Duası

Bir gün Abdullah bin Mesud namazda Nisa Suresi’ni okurken Allah Rasulü geldi. Namazı bittikten sonra Nebî-i Ekrem şöyle buyurdu:

“Kim Kur’an’ı nazil olduğundaki gibi okumak isterse İbni Ümmi Abd’ın kıraatı ile okusun.”

Daha sonra Abdullah bin Mesud biraz ilerleyerek dua etmeye başladı. Rasulullah (sav) üç defa:

“İste, ne istersen sana verilecek” buyurdu.

Abdullah bin Mesud duasına devam ederek şunları söyledi:

“Allah’ım! Sen’den zayıflayıp yok olmayan bir iman, tükenmeyen bir nimet ve Huld Cenneti’nin en yüksek mertebesinde Hazreti Muhammed Mustafa (sav) Efendimiz ile birlikte olmayı istiyorum.”  (Ahmed, 1, 445)

Abdullah bin Mesud’un Rivayet Ettiği Hadisler

Hadis rivayetinde oldukça titiz davranan Abdullah bin Mesud birçok hadis rivayet etmiştir. Hadis rivayet ederken Rasulullah (sav)’a yalan isnat etmekten çok korkardı. Onun rivayet ettiği hadislerden bazıları şunlardır:

Allah Rasulü (sav):

“Kalbinde zerre kadar kibir bulunan kimse cennete giremez.” buyurdu.

Bunun üzerine bir adam:

“Ya Rasulallah, insan elbisesinin ve ayakkabılarının güzel olmasını sever.” dedi. Allah Rasulü (sav):

“Şüphesiz ki Allah güzeldir ve güzel olanı sever. Kibir ise kendini yüksek görerek hakkını inkâr etmek ve insanları hor görmektir.” buyurdu.  

(Müslim, İman)

“Hastalığa veya başka türlü bir sıkıntıya maruz kalan hiçbir Müslüman yoktur ki Allah bu vesile ile ağacın yapraklarını dökmesi gibi onun günahlarını affetmesin.” (Buhari, Merda)

 “Kim geçim sıkıntısından dolayı insanlara dert yanarsa onun ihtiyacı giderilmez, açığı kapanmaz. Fakat kim geçim darlığını Allah’a arz ederse Allah onun sıkıntısını giderir, bolluğa çıkarır.”  (Tirmizi, Zühd)

Merak Edilen Sorular

Abdullah bin Mesud hakkında merak edilen sorular ve cevaplarını sizler için derledik.

Abdullah bin Mesud‘un Babası Kimdir?

Benî Zühre’nin halifi olarak bilinen Mesud ibn Gafil ibn Habib, Abdullah bin Mesud’un babasıdır. Bu kabile ile ilgili net bir bilgi bulunmamaktadır.

Abdullah bin Mesud(r.a) Kaç Yaşında Hafız Oldu?

İslamiyet’i kabul ettikten sonra sürekli Kur’an ezberi yapmıştır. Kendi ifadesine göre ezberlediği yetmiş sureyi Rasulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem’in huzurunda okumuştur. Daha sonrasında ise Kur’an’ın tamamını hıfzetmiştir.

Abdullah bin Mesud(r.a) Ne Zaman Vefat Etti?

Abdullah bin Mesud Hz Osman zamanında Kufe’deki kadılık görevinden sonra Medine’ye dönmüştür. Bu dönüşünden kısa bir süre sonra altmışlı yaşlarında vefat etmiştir. Baki Mezarlığı’na defnedilmiştir.

Abdullah bin Mesud Tarafından Öldürülen Azılı Müşrik Kimdir?

Katıldığı birçok savaşta kahramanca mücadele eden Abdullah bin Mesud Bedir Savaşı’nda Ensar’dan iki gencin yaraladığı ümmetin Firavun’u olan Ebu Cehil’in canını cehenneme göndermiştir. Bu yaptığından dolayı Allah Rasulü Sallallahu aleyhi ve Sellem Abdullah bin Mesud’u övmüş ve Ebu Cehil’in kılıcını ona vermiştir.

Abdullah bin Mesud Kaç Hadis Rivayet Etmiştir?

Abdullah b. Mesud en fazla hadis rivayet eden dokuz sahabiden biridir yani muksirûndandır. Büyük bir kısmını Resulullah Sallallahu Aleyhi ve Sellem’den rivayet ettiği hadislerin sayısı 848’dir. Bu hadislerin birçoğu Ahmed bin Hanbel’in Müsned’inde, Tirmizi’nin Sünen’inde mevcuttur. Ayrıca Buhari onun rivayet ettiği 85 hadise; Müslim ise 99 hadise Sahih’inde yer vermiştir. Güvenilir hadis kaynaklarından olan bu iki eserde Abdullah bin Mesud’un rivayet ettiği 64 hadis ortak olarak yer almaktadır.

Kufe Tefsir Ekolünün Kurucusu Kimdir?

Kufe’de resmi işlerinin yanı sıra ilim ile meşgul olan Abdullah bin Mesud, yetiştirdiği talebeler vasıtasıyla Kufe tefsir ekolünün temellerini atmıştır.

Peygamberimizin “Kuranı şu dört kişiden alınız” dediği Sahabeler Kimlerdir?

Allah Rasulü Sallallahu Aleyhi ve Sellem Abdullah bin Mesud hakkında şöyle buyurmuştur:

“Kur’an’ı şu dört kişiden öğreniniz: İbn Mesud’dan, Muaz bin Cebel, Übey bin Ka’b ve Ebu Huzeyfe’nin mevlası Salim’den.” (Buhari, Fezailü’l Kur’an)